Анна Денисовна Неустроева “Тиргэһиттэр” диэн кэпсээнин 1937 сыллаахха биир дьүөгэтэ (Хоноехова А.В.) омуннаах сэһэнигэр олоҕуран айбыта.
Манна ойууланар кыра дьоруойдар дьиҥнээх ааттара-суоллара, кэнники туох дьон буолан үүнэн-сайдан тахсыбыттара биллэр.
Кэпсээн аан бастаан “Хотугу сулуска” бэчээттэммитэ. Сонно тута киэҥ биһирэбили ылан, хрестоматийнай айымньы быһыытынан үөрэх кинигэлэригэр киирбитэ, биллэн турар, бэйэтин кэмигэр оҕо иитиитигэр сүдү оруолу оонньоотоҕо. Ону таба өйдөөн, үрдүктүк сыаналаан, өрүү дьоһуннаах, мындыр Уолбалар быйыл От ыйын 12 күнүгэр, бу көрүдьүөс түбэлтэ буолбут сиригэр Өйдөбүнньүк бэлиэ туруордулар. Хайҕаллаах, махталлаах дьыала. Көр, табыллыбыт айымньы норуокка дьайыыта күүстээҕин, күн-дьыл тыйыс сабыдыалын билиммэтин.
Кырдьыгынан эттэххэ, ийэбинэн сибээстээн, “Тиргэһиттэри” төһөнөн ыллыктаахтык ылсан, олохтоохтук хасыһан истэҕим аайы урут биллибэт быстах түбэлтэлэр эбии көстөн, арыллан иһэрэ киһини соһутар. “Быстах” диэн мыынымаҥ дуу, баҕар, сэҥээрэр дьоҥҥо туһалаах буолуо. Туох барыта кыраттан саҕаланар, силис тардар.
Биһиги бэркэ билэбит ээ, эмиэ 1937 сыллаахха үс Ааналар бииргэ түспүт хаартыскаларын. Кинилэр күлүктэрэ төһөнөн сыл-хонук төкүнүйэн аастаҕын аайы, хата, соччонон суолтата улаатан, ыыра кэҥээн иһэргэ дылы. Ону таайбыт курдук, А.В.Хоноехова балачча сааһыран олорон, бу сэдэх хаартыска туһунан тоһоҕолоон ахтан ааспыта биһиэхэ элбэҕи этэр. Бука сэрэйдэххэ, эдэр сааһын, суох буолбут истиҥ дьүөгэлэрин ахтан-санаан ыллаҕа…
Кэнники кэмҥэ, тоҕо эрэ, бу үс сэмэй Ааналар “Тиргэһиттэр” диэн кэпсээн суруллан тахсыытыгар үһүөн сыһыаннаахтар эбит диэн түмүккэ кэллим. Тоҕо? Туохтан сылтаан?
Ол, “Таатта” хаһыакка (05.04.2013 с.) “Тыа сирин учууталын үтүө холобура” диэн төрөөбүт тыл, литература тучуутала, “Иэйии” музей үлэһитэ Анна Боппосова бүтүн биир сирэй тухары хомуйан, түмэн оҥорбут ыстатыйаларын ааҕан баран. Манна сүрүннээн, оскуола педколлектива, “Бочуот знага” орден кавалера, Саха АССР оскуолаларын үтүөлээх учуутала Анна Васильевна Хоноехова 100-с сылын туолбутунан сибээстээн, үөрэммит уонна үлэлээбит оскуолатыгар улуус үрдүнэн краеведческай конференция ыыппыттарын туһунан сиһилии ахтыллар. Онно мин ыҥырыллан күндү ыалдьыт быһыытынан сылдьыбытым. Тэрээһинэ, аттаран туруоруута табыллыбыт этэ. Чэ, ити тохтуу түстүн, “Таатта” хаһыакка төннүөххэ.
Манна 5-с кылаас үөрэнээччитэ ааттыын кэрэ Сандаара Боппосова “Тиргэһиттэри ааҕан баран”, — диэн төбөлөөх кылгас гынан баран киһи болҕомтотун тардар ыстатыйата баар. Онтон ойо тардан ылан ааҕыым: “Мин ийэм 2003 сыллаахха Анна Денисовна (Неустроева – И.Н.) 100 сааһын туоларыгар оҕолорго дакылаат суруттарбыта. “Сааһыт дьахтар суруйааччы булт туһунан кэпсээнэ” диэн. “Тиргэһиттэр” кэпсээн туһунан үлэни суруйтарарыгар Анна Васильевнаны көрсөн кэпсэппит – оччолорго кини балыыһаҕа сытара үһү: “Палаатаҕа киирбитим барыта билэр дьонум: Анна Васильевна, Светлана Климентьевна Архипова, Дора Дмитриевна Мончурина бааллар”, — диир ийэм. Анна Васильевнаттан тиргэлээбиттэрин туһунан кэпсииригэр көрдөспүт. Онуоха: “Чахчы оннук түбэлтэ буолан турар. Ол туһунан Анна Денисовнаҕа, Уолбаҕа кэлэ сырыттаҕына, Анна Егоровалаах балаҕаннарыгар хоно сытан кэпсээбитим”, — диэн ийэбэр кэпсээбит этэ”.
Дьэ, манна бүтэһик этии миэхэ соһуччу буолла. Бу оскуола оҕото урут биһиэхэ төрүт биллибэт биир түгэни арыйан, чопчулаан биэрдэ. Маны тыал тыаһын курдук истэн кэбиһэр табыллыбат. Ити бириэмэҕэ бииргэ сылдьыспыт, бэйэтинэн кыттыспыт үс Аанаттан соҕотох хаалбыт тыыннаах туоһу өлөрүн саҕана балыыһаҕа сытан, дьон баарыгар аһаҕастык кэпсээбит. Чахчы, киниттэн ордук билэр, чуолкайдык кэпсиир ким да суох. Онон оруннаах. Ол аата “Тиргэһиттэр” диэн үтүөкэннээх кэпсээн аан бастаан төбөтө быкпыт сирэ – Уолба алааһын куулатыгар турбут, кэнники Саха АССР народнай, РСФСР үтүөлээх артыыһа буолбут Анна Ивановна Егорова оҕо сааһа ааспыт балаҕана буолан таҕыста. Онно, буор сыбахтаах көмүлүөк оһох симик сырдыгар үс дьүөгэлиилэр бэйэлэрэ да билбэккэ уһун үйэлээх кэрэ айымньы дьалҕатын түстээбиттэр эбит. Бу кэпсээн 1937 сыллаахха суруллубут буоллаҕына, биллэн турар ол иннинэ алтыһан аастахтара. Оттон ааҕан көрдөххө, быһа барыйан 77 эбэтэр 78 сыл устан ааһа охсубут.
Ол кэмҥэ эргэ балаҕан барахсан сирин уларытан, билигин Хадаайы алааска, оччотооҕу эдэр үс дьүөгэлэри суохтаан саҥата суох соҕотоҕун чуҥкуйан турдаҕа… Мин санаабар, онно, эркинигэр миэстэ булан, ити дьикти түгэни сэһэргиир ис хоһоонноох мемориальнай дуоска саайан үйэтитиэххэ. Оччоҕо, таналҕаннаах Тааттаттан үүнэн тахсыбыт, кэнники биллэр ырыаһыт, учуутал уонна суруйааччы буолбут үс Ааналар ахтылҕаннаах балаҕаннарыгар олохсуйа төннүөхтэрэ. Ол буолуо этэ, кинилэргэ истиҥ махтал, улахан ытыктабыл бэлиэтэ!
Мин тус баҕа санаам итинник. Ону туох дииллэрэ буолла, таптыыр Уолбам аламаҕай дьоно?
И. Г. Нелунов “Күлүгүрбэт күлүктэр” (2015 с., Дьокуускай)